In stedelijke omgevingen ontstaat met regelmaat discussie over het fenomeen volkstuinen. Grondprijzen zijn hoog en ruimte schaars, waardoor de volkstuinterreinen soms ongewild de inzet zijn in onderhandelingen over ruimtegebruik en omgevingsplannen. De andere kant van het verhaal is dat volkstuinen erg goed blijken te zijn voor de gezondheid. Ze hebben een stressverlagend effect, houden mensen in beweging en dragen bij aan biodiversiteit, zonder dat gemeenten er iets aan hoeven te doen. “Door verbinding te zoeken met maatschappelijke functies en de openbare ruimte, kunnen volkstuinen hun positie verstevigen”, zegt Willemien Alberts, oud-voorzitter van volkstuinvereniging Leeuwenbergh in Den Haag.
Een volkstuin is een particuliere tuin die niet bij de eigen woning ligt. Vooral in stedelijke omgevingen, waar veel mensen geen tuin aan huis hebben, voorziet de volkstuin in een grote behoefte aan ruimte, rust en recreatie in de buitenlucht. Volkstuinen variëren van traditionele moestuinen waar groente en fruit op worden verbouwd, tot siertuinen of soms zelfs uitgebreide recreatietuinen met huisjes waar al dan niet overnacht mag worden.
Aansluiting zoeken
Volkstuinparken worden steeds meer door stedelijke herstructurering bedreigd. Dat komt omdat de grond doorgaans meer opbrengt als er woningbouw of bedrijvenvestiging op plaatsvindt. Doordat de volkstuinterreinen ook geen deel uitmaken van de openbare ruimte, hebben ze soms te maken met een gebrek aan draagvlak vanuit de omgeving. Onbekend maakt onbemind. “Daarom heeft de tuinvereniging, door de jaren heen, steeds meer geprobeerd de aansluiting met de omwonenden te zoeken”, vertelt Willemien.
Ieder jaar worden open tuinendagen georganiseerd waarop iedereen welkom is om de volkstuinterreinen te bezoeken. “Maar daarnaast probeert onze vereniging ook steeds meer aansluiting te vinden met maatschappelijke functies die belangrijk zijn voor de omgeving”, legt Willemien uit. “Zo hebben we contact gezocht met een buitenschoolse opvangorganisatie en een basisschool uit de buurt om te onderzoeken of zij kleine moestuintjes konden gaan onderhouden met de kinderen. En hoewel er nog veel praktische obstakels op te lossen zijn, is het belangrijk om veel meer op deze manier de connectie te gaan zoeken”, weet Willemien. “Als volkstuinencomplex moet je nu eenmaal steeds beter aantonen waarom je zo waardevol bent, niet alleen voor de tuinders zelf, maar ook voor de gemeente en de directe omgeving.”
Openstellen?
De tendens waar Willemien op doelt, speelt zich in heel Nederland af. In Amsterdam liet de gemeente al jaren geleden uitgebreid onderzoek uitvoeren naar manieren om de tientallen volkstuinterreinen openbaar toegankelijk te maken. Door fiets- en wandelpaden over de volkstuinen te openen, door speeltuinen in te richten en door educatieve functies aan de terreinen toe te kennen, zouden meer mensen van de voorzieningen gebruikmaken, en kan het behoud van de volkstuinterreinen beter verdedigd worden. Ook in het huidige groenbeleid van de gemeente Amsterdam wordt deze lijn verder gevolgd.
Willemien is ook van mening dat haar Haagse tuinvereniging het terrein ‘officieel’ open zou moeten stellen voor publiek. In ieder geval overdag. “Het is voor mensen heerlijk om hier langs 88 verschillende tuinen te lopen.” Tegelijkertijd weet zij als oud-voorzitter dat het toegankelijk maken van een volkstuinterrein ook problemen met zich mee kan brengen. “Helaas hebben we hier vaak te maken gehad met inbraak en insluiping. Zelfs bij klaarlichte dag zijn spullen uit huisjes gestolen, terwijl de tuinder in zijn tuin bezig was.” Daarnaast heb je als vereniging met de individuele meningen en wensen van de tuinders te maken. Niet iedereen vindt het even leuk om een stroom van onbekenden langs zijn tuintje te zien lopen.
Natuurmuseum
Een kant en klare oplossing is er dan ook niet. Door de grote verschillen in de opzet, ligging en omvang van volkstuinverenigingen blijft het toegankelijk maken van volkstuinterreinen altijd maatwerk. Maar met het toenemende ruimtegebrek in stedelijke omgevingen, doen volkstuinders er alles aan om de relevantie van hun vereniging te benadrukken. Ze maken duidelijk dat ze een voor mens en maatschappij waardevol groengebied beheren en nemen het initiatief om hun tuinpark een meerwaarde voor de stadsbewoners te geven. Sommige volkstuinverenigingen nodigen wijkbewoners actief uit voor activiteiten zoals tuinmarkten, tuinexposities, jeugdtuinen of wandelroutes.
“Een volkstuin is goed voor de gezondheid, ontspanning en houdt mensen in beweging”, voegt Willemien eraan toe. “Maar daarnaast dragen wij ook nadrukkelijk bij aan natuurbehoud en biodiversiteit. Als je op een volkstuinencomplex gaat tellen wat je aan zeldzame en soms bedreigde planten- en dierensoorten tegenkomt, dan blijken we een soort natuurmuseum te zijn. Volkstuinverenigingen zijn ook vaak voorlopers op het gebied van biologisch tuinieren. Regentonnen, tegels eruit, geen bestrijdingsmiddelen, natuurlijk tuinieren en een ongekende diversiteit aan tuinen. In een tijd waarin mensen met een eigen tuin wellicht op zoek zijn naar inspiratie, kunnen wij als een soort etalage fungeren. Het organiseren van begeleide bezichtigingen is ook een idee waarmee we een openbare functie zouden kunnen vervullen.”
Biodiversiteit
Echt openbaar worden impliceert best veel. Dan wordt misschien ook de gemeente de beheerder van de verlichting, de paden, de speeltoestellen. “Maar als we geen openbaar terrein worden, laten we dan in ieder geval proberen om meer toegankelijk te worden”, aldus Willemien. “Zo kan iedereen genieten van het groen, de natuur, en de biodiversiteit.”
Doordat steden en dorpen steeds meer naar elkaar toegroeien, worden groenvoorzieningen, maar ook volkstuinen, steeds belangrijker als leefgebied voor allerlei planten en dieren. Willemien: “Samen met bosstroken, landbouwgebieden, en sportterreinen zijn onze volkstuinen een belangrijk onderdeel van een groene corridor in onze regio. Deze corridor biedt zogenaamde ‘stepping stones’ voor dieren om zich te verplaatsen.”
Gemeenten doen er doorgaans veel aan om de biodiversiteit in hun gebied te verhogen. Dat kunnen ze doen door groenstroken aan te leggen met bloemen en planten. Dat is belangrijk en dat moet ook blijven gebeuren. Een beheerprogramma kan goed helpen bij het inrichten van ecologisch beheer. “Maar een volkstuin is een oase voor biodiversiteit waar de gemeente helemaal niets aan beheer hoeft te doen!”, benadrukt Willemien. “Dus als je het wat breder bekijkt, dan zijn er heel veel redenen te verzinnen waar een volkstuin nou goed voor is!”
Meer weten?
Ook in de ‘gewone’ groenvoorzieningen van jouw gemeente speelt biodiversiteit een steeds grotere rol. Wil je advies over ecologisch beheer? Of over hoe je ecologisch groenbeheer kunt inrichten in een beheersysteem als Obsurv? Neem vrijblijvend contact op met een van onze adviseurs.
