Invasieve exoten: dieren en planten die door menselijk handelen vanuit andere landen of continenten in ons land zijn terechtgekomen. In veel gevallen leveren ze geen of weinig problemen op. Maar er zijn ook soorten die ziektes verspreiden, inheemse planten overwoekeren en de biodiversiteit bedreigen. Sommige soorten kunnen zelfs wegen, dammen, oevers en gebouwen beschadigen. Er verschijnen steeds meer exoten in de openbare ruimte. En het slechte nieuws is: als we niets doen, dan neemt de verspreiding alleen maar toe.
Schade
De reuzenberenklauw, de rode Amerikaanse rivierkreeft, de hemelboom, grote waternavel, het Aziatisch lieveheersbeestje, de zonnebaars… De lijst van invasieve exoten die in Nederland voorkomen, wordt steeds langer. In een geglobaliseerde wereld met veel internationaal transport is de verspreiding van soorten moeilijk tegen te gaan. Maar ook klimaatverandering kan ervoor zorgen dat sommige soorten (op eigen kracht) hierheen komen en gaan groeien. In dat geval spreken we niet van invasieve exoten, maar eenvoudigweg van exoten.
Sommige exoten halen met groeiende regelmaat de actualiteit. En dat is dan vooral vanwege de serieuze problemen die ze veroorzaken. Zo blijkt de Japanse duizendknoop met zijn ijzersterke wortels dwars door het beton van bruggen, gebouwen en wegen te kunnen groeien. Bovendien is de plant nauwelijks uit te roeien. Ook de rode Amerikaanse rivierkreeft zorgt voor veel problemen doordat hij oevers ondergraaft en de aanwezige watervegetatie aantast.
Gemeenten en waterschappen
Martin Hoorweg, projectleider integraal beheer openbare ruimte (IBOR) bij Sweco, signaleert dat de problematiek van invasieve exoten steeds vaker in de belangstelling staat. “En dat is maar goed ook”, zegt hij. “Want hoewel er al enkele jaren een Europese verordening geldt die lidstaten voorschrijft om invasieve exoten te elimineren, of anders op zijn minst te beheren, gaat er in de praktijk nog veel mis. Niet in de laatste plaats door onwetendheid.” Bij de Europese verordening waar Hoorweg naar verwijst, hoort een soortenlijst waarop momenteel 162 invasieve exoten staan.
De verantwoordelijkheid om deze exoten te bestrijden ligt op nationaal niveau, en het Rijk heeft (voorlopig) een faciliterende opdracht gegeven aan de provincies om te komen tot een beheerplan. “Maar in de praktijk zijn het vooral gemeenten en waterschappen die met de problematiek te maken krijgen”, merkt Hoorweg op. “Zij zijn uiteindelijk verantwoordelijk voor het beheer van de openbare ruimte waarin de invasieve exoten zich bevinden. En zij krijgen ook het eerst te maken met de schades, nadelige gevolgen en hoge beheerkosten als het beheer niet wordt aangepast aan de aanwezigheid van die exoten.”
Traditioneel beheer speelt exoten in de kaart
“Als je niets verandert aan het traditionele beheer, dan speel je de exoten namelijk in de kaart”, vervolgt Hoorweg zijn uitleg. “Als je gaat maaien, bijvoorbeeld, dan werk je onbedoeld mee aan een enorme verspreiding en toename van het probleem. Ook als er onderweg wat biologisch restafval van de wagen valt, dan kan dat zomaar het begin zijn van een nieuwe plek waar de ongewenste planten gaan woekeren.”
En helaas is dat wat in de praktijk veelvuldig gebeurt, weet Hoorweg. “Veel gemeenten en waterschappen beschikken niet over de juiste kennis of budgetten om het beheer van de openbare ruimte aan te passen op de aanwezigheid van (invasieve) exoten. Maar dat is wel wat vereist is. Je moet nadenken over vragen als: waar staan de exoten, wat is het risico, welke moeten we bestrijden, hoe gaan we dat doen, en wat doen we met het afval?”
Functiegericht beheer
“De kern van ons advies is altijd om zo veel mogelijk te streven naar functiegericht beheer”, voegt hij eraan toe. “Neem het voorbeeld van een sloot in stedelijk gebied. Zo’n sloot kan wel 10 tot 15 verschillende functies hebben. Misschien moet de sloot esthetisch zijn, misschien wil de gemeente dat we aan het water kunnen recreëren. Natuurlijk moet de sloot ook water afvoeren, maar waarschijnlijk willen we ook dat er zo veel mogelijk biodiversiteit en natuurlijke kwaliteit behouden blijft. Die functies bijten elkaar soms.”
“Als je natuur wilt hebben, dan moet je beperkt maaien. Maar als je te weinig maait, en er komen piekbuien, dan stroomt het water niet goed genoeg weg en komt de veiligheid in het geding. Alles raakt elkaar. Dus hoe ga je om in zo’n stukje openbare ruimte met je beheer en bepaalde functies en waarden? En hoe ga je om met exoten die er dwars doorheen komen en de sloot dicht laten groeien, inheemse soorten verdringen en zuurstofgebrek veroorzaken voor vissen?”
Maatregelen nemen
Door een goede inventarisatie te maken van alle gewenste functies kun je een goede risicoafweging maken en kun je uiteindelijk het beheer hierop afstemmen, weet Hoorweg. “Er zijn tools die daarbij kunnen helpen”, legt hij uit. “Dat vergt een stuk maatwerk. Maar het begint altijd met een goede inventarisatie. Breng in kaart wat je moet beheren en probeer dat beheer al aan te passen op de aanwezigheid van exoten. En zeker niet klakkeloos blijven maaien!”
Hoewel de plicht om exoten te bestrijden formeel nog bij het Rijk ligt, zal de wetgeving op termijn zonder twijfel worden doorgezet naar gemeenten en waterschappen, verwacht Hoorweg. “Daarom kun je het beste nu al beginnen met maatregelen te nemen. Je kunt ook je kop in het zand steken, maar dan verspreiden de exoten zich alleen maar verder. Nu niets doen kost uiteindelijk het meest.”
Meer informatie
Ben je op zoek naar advies over hoe je het beste kunt omgaan met (invasieve) exoten in jouw beheergebied? Onze adviseurs kunnen helpen: van het inventariseren van de exoten tot aan het opstellen en implementeren van een goed beheerplan binnen de organisatie. Ook kunnen wij medewerkers opleiden om exoten te herkennen, te bestrijden en het biologische veldafval op de juiste wijze te verwerken.
Neem voor meer informatie vrijblijvend contact op met Martin Hoorweg ([email protected], 06 51534386). Martin Hoorweg geeft ook een presentatie over dit onderwerp tijdens de Vakdagen beheer openbare ruimte.
Wil je meer weten over Obsurv, de webbased beheeroplossing van Sweco, dan kun je contact opnemen met een van de Obsurv-adviseurs. Zij kunnen bijvoorbeeld uitleggen hoe je Obsurv kunt inzetten bij het inventariseren van exoten en het implementeren van aangepaste beheermaatregelen.