Onderzoek KNMI en Wageningen: woningbouw en hittestress in een veranderend klimaat

De overheid heeft de ambitie om tot 2040 een miljoen extra woningen te realiseren. Een groot deel daarvan zal in de grote en middelgrote steden worden gebouwd, omdat daar de vraag het sterkst toeneemt. Dat betekent dat steeds meer mensen te maken krijgen met het specifieke stadsklimaat dat als gevolg van klimaatverandering nieuwe uitdagingen biedt. Hittestress is een van die nieuwe uitdagingen. Hoe kun je nieuwe woningen creëren en tegelijkertijd zo veel mogelijk rekening houden met het behoud van groen en andere omstandigheden om de gevolgen van hittestress te beperken? Het KNMI en Wageningen University & Research (WUR) voerden onderzoek uit in Den Haag en gebruikten daarbij big data.

Stedelijke groei

De bevolking van de vier grote steden zal de komende decennia naar verwachting sterk blijven groeien. Ook voor de meeste middelgrote gemeenten wordt een stijging van het inwonertal voorzien. Dit blijkt uit de Regionale bevolkings- en huishoudensprognose 2016 van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) en het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Op basis van deze trend wil de overheid de komende jaren een groot aantal nieuwe woningen realiseren, vooral in de stedelijke omgeving. Dat betekent dat de druk op de bebouwde omgeving verder zal toenemen. Door het veranderende klimaat wordt het effect van hittestress in steden steeds merkbaarder.

Hitte-eilanden

Het mechanisme van het specifieke lokale klimaat in stedelijke gebieden wordt ook wel het ‘stedelijk hitte-eilandeffect’ genoemd (urban heat island). Dit effect zorgt ervoor dat in de zomer stedelijke gebieden, met name in de late avond en ’s nachts, tot ca. 7 ° C warmer kunnen zijn dan hun omgeving. Als gevolg hiervan ervaren stadsbewoners meer hittestress, zijn ze meer kwetsbaar voor hitte-gerelateerde gezondheidseffecten, en andere nadelige gevolgen van hittestress zoals een verminderde luchtkwaliteit en een verminderde arbeidsproductiviteit.

Onderzoek

In opdracht van de directie Ruimtelijke ordening van het Directoraat Generaal Ruimte en Water van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat hebben het KNMI en de WUR onderzoek uitgevoerd. Wat is het effect van de realisatie van extra woningen op de hitte in de stad? En welke woningbouwscenario’s kunnen ervoor zorgen dat het effect op de hitte in de stad zo klein mogelijk is?

Om inzicht te krijgen in deze vragen hebben het KNMI en de WUR een tweetal gebieden in Den Haag gekozen als onderzoeklocaties. Voor deze gebieden is berekend wat de impact is van het realiseren van extra woningen op het lokale hitte-eilandeffect en het aantal tropische nachten (het aantal nachten dat de minimumtemperatuur hoger is dan 20 °C). Beide casussen zijn primair bedoeld om in het kader van een onderzoekexercitie een beeld te geven van de manier waarop ruimtelijke planvorming de hittestress kan verminderen, en kunnen derhalve niet worden beschouwd als doorrekening van (lokaal) beleid.

Hoger bouwen

De uitkomsten van het onderzoek bevestigen dat iedereen in de stedelijke gebieden in Nederland rekening zal moeten houden met een toename van het aantal dagen en nachten dat hittestress optreedt. Het onderzoek toont ook aan dat de bouw van extra woningen doorgaans het effect van hittestress verder laat toenemen. Tegelijkertijd laat de studie zien dat het hitte-effect kan worden verminderd als de extra woningen worden gerealiseerd door het verhogen van bestaande bouw in plaats van het bouwen van nieuwe woningen in de huidige groene gebieden. Door het verhogen van de huidige woningbouw, kunnen bestaande groene gebieden behouden blijven en in sommige gevallen zelfs worden vergroot.

Naast deze conclusies doen het KNMI en de WUR aanbevelingen om het gebruik van big data verder uit te breiden en te gebruiken voor een landelijke hittestresskaart, zodat besluitvorming op basis van concrete data binnen handbereik komt. Meer informatie vindt u in het KNMI-rapport Woningbouw en hittestress in een veranderend klimaat: testbed Den Haag (pdf).

Inzicht in de openbare ruimte

Hoe u het wendt of keert, als beheerder van de openbare ruimte krijgt u ook te maken met de gevolgen van hittestress. Bewegend water (fonteinen), gebruik van natuurlijke ventilatie bij nieuwbouw (wind) of het aanleggen van extra groen zijn enkele van de maatregelen waar uw gemeente voor kan kiezen. Maar welke oplossingen uw gemeente ook kiest, een goed digitaal beheersysteem is eigenlijk onmisbaar. Hoeveel groen heeft u in beheer? Hoeveel asfalt? Waar liggen uw fonteinen? Hoe groot zijn de pleinen in uw stad?

Met Obsurv, het webbased beheersysteem van Sweco, maakt u inzichtelijk hoe de openbare ruimte in uw stad eruitziet. Wat is de kwaliteit én de ligging van de objecten die u beheert? Ook helpt het systeem u met het plannen en begroten van uw beheer. Zo kunt u op basis van actuele data en verschillende kostenscenario’s de juiste keuzes maken. Ook als het gaat om maatregelen in de openbare ruimte tegen hittestress.

Meer informatie?

Meer informatie over het KNMI-onderzoek vindt u in het rapport Woningbouw en hittestress in een veranderend klimaat: testbed Den Haag (pdf).

Wilt u meer weten over Obsurv, dan kunt u vrijblijvend contact opnemen met een van onze adviseurs. Ook kunt u alvast een gratis demo-licentie aanvragen.